Rauwe melk is voor halvegaren

De witte motor voor ziekteverwekkers

Louis Pasteur ontdekte in de 19e eeuw een conserveringstechniek die naar hem werd vernoemd: de pasteurisatie. Door voedingsproducten voor korte tijd te verwarmen zonder ze te koken, worden allerlei micro-organismes en gevaarlijke ziekteverwekkers gedood. In het geval van melk wordt de boel gedurende 15 seconden tot 72 °C verwarmd, waarna ziekteverwekkers zoals listeria, salmonella en E. coli uit de melk worden verwijderd. Hierdoor is de melk veiliger en langer houdbaar. En dat allemaal terwijl de melk niet minder gezond wordt.

Een fantastische uitvinding.

Pasteurisatie in 1953 in Australië. Bron: Wikimedia

Dit begreep men al rond 1862, toen Pasteur voor het eerst een pasteurisatie uitvoerde. 162 jaar, een socialmediatijdperk en blik aan onzinfluencers later, lijkt de kennis van en waardering voor deze conserveringstechniek echter een dieptepunt te hebben bereikt. Online wordt rauwe melk continu aangeprezen als een ultiem wonderdrankje, dat veel gezonder zou zijn dan de gepasteuriseerde melk in de schappen. Dat het riskanter is om te drinken, wordt meestal genegeerd of onder een broddeltapijtje van wazige drogredenen geveegd.

Ik zet in deze nieuwsbrief derhalve de rauwe feiten op een rij.

Hoe gezond is rauwe melk?

Laat vooral duidelijk zijn: rauwe melk is niet gezonder dan gepasteuriseerde melk. Als je een portie rauwe melk pasteuriseert en je kijkt vervolgens met een microscoop wat er is veranderd aan de samenstelling, is de conclusie: niets significants. Ja, er zijn dus bacteriën gedood om de boel veiliger te maken, maar qua voedingswaarden en gezonde stoffen is de gepasteuriseerde melk vrijwel hetzelfde.

Dit blijkt uit vrijwel elk onderzoek dat er te vinden is.¹²

Wil je in detail treden, kun je inderdaad stellen dat er in rauwe melk ietsiepietsie meer vitamine B12 en E zit en ietsepietsie minder vitamine A. Maar dan hebben we het over zulke kleine hoeveelheden, dat dit, zoals gezegd, niet significant is. ³

Het argument dat je rauwe melk moet drinken, omdat dit gezonder zou zijn, kan dus terug de stal in.

Veelal bedelven rauwe melkmakelaars je ook met allerlei scheve uitspraken:

• “Rauwe melk is melk zoals de natuur het heeft bedoeld”

  Moeder koe c.q. natuur heeft die melk letterlijk gemaakt voor een kalf, niet voor een mens. Dat is dus hoe de natuur het heeft bedoeld: voor een ander individu van een andere diersoort. Niet voor jou. Waarom respecteer je dat dan niet? En hey, ik drink zelf ook melk, maar ik maak mezelf geen illusies over wat al dan niet natuurlijk is.

  Daarbij zijn de ziekteverwekkers en bijvoorbeeld de koeienstront die eventueel op de uiers zaten en in de melk terecht zijn gekomen, ook hartstikke puur natuur. Inderdaad. Is dat waar je voor wil gaan?

• “Rauwe melk is goed voor mensen met lactose-intolerantie”

  De bewering is: in reguliere melk zit lactose, waardoor mensen die lactose-intolerant zijn dit niet kunnen drinken. Dit zou niet zitten in rauwe melk, waardoor mensen die lactose-intolerant zijn het wel zonder zorgen achterover kunnen kiepen. Dit blijkt echter niet het geval: in rauwe melk zit evenveel lactose. ⁴

  Een volgend argument dat je dan vaak leest, ziet of hoort, is dat lactose-intolerante mensen het enzym lactase (dus niet te verwarren met lactose) ontberen. Lactase helpt bij het afbreken van lactose en daarom verteren lactose-intolerante mensen melk dus maar matig. Rauwe melk zit volgens de onzinfluencers van dienst vol met bacteriën die deze lactase produceren, waardoor de lactose-intolerante consument dus hulp krijgt van het product zelf om de boel af te breken. Dit is echter alleen in theorie zo, zo blijkt ook uit het onderzoek dat hier vaak voor wordt aangehaald.⁵
  
  Ik klopte aan bij Kasper Hetting, hoogleraar Zuivelverwerking en functionaliteit, om te vragen of hier niet ook in de praktijk een kern van waarheid in zit. Zijn antwoord:

  
  ”Melk bevat inderdaad van nature melkzuurbacteriën, zoals lactobacillus, die inderdaad lactose kunnen afbreken. Dit is inderdaad een veelgebruikt argument in verband met rauwe melk. Echter heeft geen enkele studie laten zie dat deze bacteriën overleven in de mens en/of dat er ook echt lactose wordt afgebroken in het maagdarmkanaal. Voor mij is de afwezigheid van enig bewijs in de mens de reden dat ik niet verwacht dat dit enige rol speelt.”

  
  Ook uit (klein) onderzoek blijkt geenszins dat rauwe melk beter is voor mensen met lactose-intolerantie. ⁶

  Kortom, ook deze vlieger gaat niet op.

• “Rauwe melk is goed voor baby’s en jonge kinderen”

  Dit wordt meestal beweerd op basis van een enkel onderzoek waaruit zou blijken dat rauwe melk bij baby’s preventief wonderen zou doen bij bijvoorbeeld luchtweginfecties. ⁷

  Uit dit enkele onderzoek blijkt inderdaad dat er een significante “reverse association” is tussen rauwe melk en o.a. de aanwezigheid van luchtweginfecties. Maar bijvoorbeeld ook tussen gepasteuriseerde melk en koorts. De onderzoekers geven daarbij zelf aan dat we in een ideale wereld baby’s minimaal bewerkte melk geven, zonder ziekteverwekkers. Bij rauwe melk weten we helaas simpelweg niet of dat al dan niet het geval is. Zelfs als je dus volledig meegaat in dit onderzoek, kun je niet beweren dat je baby’s rauwe melk moet geven. Doe dat dus in hemelsnaam niet.

  
  Vaak wordt ook geroepen dat kinderen die op een boerderij opgroeien, minder last hebben van luchtweginfecties en andere aandoeningen. En dat dit komt doordat zij ook rauwe melk drinken. Als dit echter al het geval is, komt dit door tal van omgevingsfactoren en niet door de rauwe melk, zo blijkt ook uit de cijfers. ⁸
  

• “Hippocrates, de grondlegger van de moderne geneeskunde, gaf patiënten rauwe melk om te genezen.”

  

  Op internet gaan tot waarheid opgeklopte mythes rond dat Hippocrates, bij de meesten bekend van de eed van Hippocrates die artsen doorgaans afleggen, rauwe melk zag als een ideaal medicijn en allerlei kwaaltjes ermee zou hebben genezen. Ik heb even flink gegraven, maar kon nergens overtuigend bewijs hiervan vinden. Wat ik wel vond, is dat het in deze verhalen gaat over melk van een ezel, niet van een koe. Ook kunnen we prima stellen dat in het algemeen de claim dat we moeten eten zoals onze voorouders of zoals in de oertijd, zwaar overtrokken is. De Oude Grieken, dus in de tijd van Hippocrates, vonden dat zelf destijds waarschijnlijk al niets en kookten ook liever hun voedsel. ⁹

  Daarbij, zelfs al zouden er allerlei patiënten destijds wonderbaarlijk op zijn geknapt, kun je jezelf de vraag stellen: kon Hippocrates zijn patienten ook gepasteuriseerde melk geven? Neen, dus die vergelijking gaat sowieso niet op. Je zou sowieso wellicht vraagtekens kunnen zetten bij anekdotisch bewijs van duizenden jaren geleden.

• “Ik ken een verhaal van iemand die rauwe melk dronk en zich toen beter voelde.”
  

  Hier kun je niets mee, want ook dit is anekdotisch bewijs.

  
  Wat deed diegene bijvoorbeeld nog meer? Coaches en therapeuten mogen online graag schermen met allerlei interventies waar ze hun cliënten mee geholpen zouden hebben, maar vaak is iets als rauwe melk of supplementen slechts een onderdeel van een bredere leefstijlverandering. Dus vooral: beter eten, meer bewegen, meer rust pakken, etc. Daar knappen mensen van op. Niet van rauwe melk.

  
  Neem bijvoorbeeld deze video, van een dude die beweert helemaal op te zijn geknapt door vijf dagen lang enkel en alleen rauwe melk te consumeren. Tussen neus en melksnor door zegt hij wel dat hij het saai vond geen cheeseburgers meer te kunnen eten. Denk je wellicht dat je je beter voelt, omdat je dus niet meer structureel cheeseburgers aan het weghakken bent? Maar een suggestie hoor.

  
  Voor meer informatie over anekdotisch bewijs, lees dit artikel dat ik er eerder over schreef:

  ---

  Er was eens anekdotisch bewijs

  ---

• “Het Voedingscentrum zit in de zak van bedrijven die rauwe melk bij ons weg willen houden”
  

  Hier komt het helaas vaak op neer: als er geen inhoudelijke argumenten meer zijn, dan wordt het zogeheten shill-gambit op tafel gegooid:

  “The shill gambit, a type of ad-hominem and poisoning-the-well rhetorical move, occurs when one party dismisses another party's arguments by proclaiming them to be on the payroll of some agency.”

  

  Helaas is het inderdaad zo dat ook wetenschappers betaald moeten worden, het zijn net mensen. Het Voedingscentrum krijgt weliswaar geld van de overheid, maar kan juist daardoor gewoon onafhankelijk opereren. Er zijn ongeveer dertig wetenschappers actief die continu bezig zijn met de laatste onderzoeken naar voeding en hoe ze deze al dan niet op moeten nemen in hun adviezen. Vaak wordt er geroepen dat het Voedingscentrum bijvoorbeeld geld krijgt van Unilever, maar dat is een ontzettende stretch. Van hun eigen website:

  
  “Tot 2011 beheerde het Voedingscentrum een Leerstoelen- en Wetenschapsfonds. Uit dit fonds werden bijzonder hoogleraren gefinancierd. Ook bedrijven en productschappen konden een bijdrage leveren aan dit fonds. Zo droeg ook Unilever bij, plus andere bedrijven zoals Douwe Egbers, Ahold en Heinz. Deze bedrijven leverden kleine bedragen.

  
  Om een indruk te geven: in 2011 ging het om in totaal 6.153 euro. De begroting van het Voedingscentrum was voor hetzelfde jaar 9.305.566 euro. Zo’n fonds was toen heel normaal. Om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen stopte het Voedingscentrum eind 2011 met dit wetenschapsfonds.”

  
  En zelfs al zou het Voedingscentrum bijvoorbeeld miljoenen krijgen van Unilever. Dan nog kun je je afvragen waarom bedrijven per se rauwe melk zouden willen weghouden bij het publiek voor financieel gewin. Ze zouden het ook prima kunnen promoten als iets dat hartstikke gezond is en zelf verkopen. Wellicht is de bittere waarheid gewoon dat zulks niet het geval is.

  
  Overigens hoor je de natuurgenezers, influencers en andersdenkenden die op deze manier aan het vertrouwen in de wetenschap morrelen, nooit vraagtekens zetten bij de geldstromen van onderzoeken die zij zelf aanhalen. Bijvoorbeeld onderzoeken naar ratten om allerlei geneeskundige apparatuur te verpatsen of onderzoeken waaruit zogenaamd zou blijken dat vaccinaties verantwoordelijk zijn voor veel doden onder ouderen, gepubliceerd door “wetenschappers” die gelieerd zijn aan een instituut dat “immuunsupplementen” verkoopt.
  

• “Rauwe melk is lekkerder dan gepasteuriseerde melk!”

  Rauwe melk heeft een vetgehalte (3,5 tot 5%) dat doorgaans hoger is dan gepasteuriseerde melk (vol 3,5 % , halfvol ongeveer 1,5 % en magere melk minder dan 0,5 %). Ja, dat is uiteraard lekkerder, want vetter.

Hoe gevaarlijk is rauwe melk?

Listeriabacterie onder een microscoop, 41,250x uitvergroot

Nu, als mensen lekker rauwe melk willen drinken en willen geloven dat ze daar daadwerkelijk allerlei gezondheidsvoordelen uithalen, lekker doen. Toch?

Naja, het is dus niet geheel zonder gevaren. Bij het pasteuriseren dood je namelijk allerlei bacteriën, die bijvoorbeeld via aan de uiers klevende koeienstront in de melk zijn beland. Hierdoor kun je in rauwe melk allerlei ziekteverwekkers aantreffen, met name E. coli, salmonella, listeria, brucella abortus en campyoblacter. E.coli uit rauwe melk kan bijvoorbeeld nieraandoeningen veroorzaken¹⁰ en campylobacter is verantwoordelijk voor het Guillain-Barré syndroom. Het consumeren van rauwe melk kan hierdoor resulteren in, verrassing, uitbraken van allerlei infectieziektes.

Dit is waarom wetenschappers, overheidsinstanties en eigenlijk iedereen met een beetje gezond verstand adviseert tegen het consumeren van rauwe melk.¹¹ Het gevaar is er niet alleen in theorie, uit de cijfers blijkt dat in regio’s waar vaker rauwe melk wordt geconsumeerd, er ook vaker uitbraken zijn. ¹²¹³¹⁴¹⁵¹⁶¹⁷

Uit een langlopend onderzoek uit de VS blijkt bijvoorbeeld dat per kilogram product, de kans op uitbraken van infectieziektes bij consumptie van rauwe melk 150 keer hoger is dan bij gepasteuriseerde melk.¹⁸ Uit een literatuuroverzicht blijkt daarbij dat de kans op een infectieziekte honderd maal hoger ligt bij de consumptie van rauwe producten dan bij gepasteuriseerde.¹⁹

We hoeven hier overigens niet eens de wetenschap voor in te duiken, is het de afgelopen tijd ook volop in het nieuws geweest. Zo werd er dit jaar vogelgriep aangetroffen in een lading rauwe melk in Californië²⁰ Inmiddels zijn er 720 bedrijven, verdeeld over vijftien staten, besmet met het virus, waardoor er is besloten door heel het land rauwe melk te gaan monsteren.²¹

Door een uitbraak van salmonella in o.a. Californië zijn tussen september 2023 en maart 2024 minstens 171 mensen ziek geworden na een uitbraak van salmonella, gerelateerd aan de consumptie van rauwe melk. 22 mensen belandden in het ziekenhuis. Het merendeel hiervan was kind. ²² ²³ Vooral voor kinderen is consumptie van rauwe melk riskant, omdat hun immuunsysteem vaak nog niet sterk genoeg is om de infecties te bestrijden.

In tegenstelling tot de zogenaamde gezondheidsvoordelen van rauwe melk, zijn deze risico’s op uitbraken dus wel degelijk significant. Apostelen van het rauwemelk-evangelie mogen dit echter vaak omdraaien en claimen dat de risico’s nihil zijn en de gezondheidsvoordelen enorm. Dat betekent dat ze ofwel geen enkel gevoel voor verhoudingen en verstand van zaken hebben, ofwel moedwillig hun volgers voorliegen ten koste van hun gezondheid.

Dappere daad van verzet

Het gebrek aan gezondheidsvoordelen en de eventuele gevaren ten spijt (of misschien wel juiste vanwege dat alles): het drinken van rauwe melk is in conservatieve anti-establishmentkringen een potsierlijke verzetsdaad geworden. Een gedeelde middelvinger naar de mainstream.

Onzinfluencers, alternatief natuurgenezers, extreemrechtse onderbuikdanseressen en losgezongen complotdenkers zien niets liever dan de ondergang van wetenschap, expertise en volstrekt plausibele overheidsreguleringen. Dus daar proosten ze gezamenlijk een glas rauwe melk op. Zoals bijvoorbeeld Eva Vlaardingerbroek, altijd lekker obligaat tegendraads.

Ook bedrijven springen op de hype in, bijvoorbeeld Modern Native, een bedrijf dat onder anderen supplementen van stierentestikels verkoopt. Dat er dus bacteriën in rauwe (geiten-)melk zitten, waar jonge kinderen gevoelig voor kunnen zijn, maakt de heren van Modern Native, blijkbaar vrij weinig uit. De contentschoorsteen moet blijven draaien, dus ze raden doodleuk aan om je kind rauwe melkproducten te geven in plaats van babymelkpoeder:

Dit is overigens een van de favoriete accounts van Victoria Koblenko, zo heeft ze zelf onlangs aangegeven.

Hier, kijk, een influencer die haar kind rauwe melk geeft. Waarom ook niet.

Levensgevaarlijke praktijken.

En dat het gevaarlijk is, is gewoon hartstikke bekend. Maarja, waarom zou je luisteren naar Het Voedingscentrum, wetenschappers, overheidsinstituten en algemeen gezond verstand, als je ook gewoon lekker je kont tegen de krib kan gooien om jezelf te profileren als kritisch denker, ten koste van je omgeving?

Overigens lijkt dit gedachtengoed steeds meer de mainstream te bereiken, nu Robert F. Kennedy Jr de sleutel van het gezondheidssysteem in de VS in handen gaat krijgen. Ook hij is groot voorstander van rauwe melk - en een hele lading andere onzinnige gezondheidsgebbetjes.

Stengere regulering

Gelukkig lijkt het hier voorlopig niet zo uit de hand te gaan lopen. Onlangs werd bekend dat de regels in Nederland voor de verkoop van rauwe melk - geheel terecht - per volgend jaar worden aangescherpt.²⁴ Dit kwam uiteraard hard aan in de rauwe melkgemeenschap. Drogredenen als “er is massaal overgewicht, dus waarom zou je rauwe melk aanpakken” en “er is steeds meer rommel in de supermarkt, zoals vleesvervangers en sigaretten, maar het is zeker allemaal de schuld van rauwe melk” werden massaal van stal gehaald.

Welnu, er mag inderdaad meer gehamerd worden op leefstijl (en dan zou je dus niet zozeer het Voedingscentrum continu moeten aanvallen) maar de rauwe melk wordt dus strenger gereguleerd vanwege het risico op infectieziektes. Dat heeft met leefstijl weinig te maken. Een loepzuivere whataboutism. En vleesvervangers zijn niet per definitie rommel - juist niet. Sigaretten zijn daarbij steeds minder goed te verkrijgen. Allemaal onjuiste beweringen. Daarbij, als de parkeerboetes omhoog gaan, roep je toch ook niet: “De criminaliteitscijfers zijn gestegen, maar dat is natuurlijk allemaal de schuld van foutparkeerders!” Rauwe melk tast blijkbaar de prefrontale cortex aan.

Enfin. Gelukkig hoeft Louis Pasteur deze onzin niet meer mee te maken, al doet zijn blik in onderstaand portret vermoeden dat hij toch wel enigszins teleurgesteld is in ons.

Louis Pasteur, anno 1886, is teleurgesteld in ons

Vond je dit gratis artikel hartstikke te gek?

Overweeg dan een donatie, als je mij financieel wil steunen. Of beter nog: word lid van de betaalde nieuwsbrief, dan krijg je er iets voor terug :)

Referenties

1. Bezie, A. (2019). The effect of different heat treatment on the nutritional value of milk and milk products and Shelf-Life of Milk Products. a review. Journal of Dairy & Veterinary Sciences, 11(5).
https://doi.org/10.19080/jdvs.2019.11.555822

2. Claeys, W. L., Cardoen, S., Daube, G., De Block, J., Dewettinck, K., Dierick, K., De Zutter, L., Huyghebaert, A., Imberechts, H., Thiange, P., Vandenplas, Y., & Herman, L. (2012). Raw or heated cow milk consumption: Review of risks and benefits. Food Control, 31(1), 251–262.
https://doi.org/10.1016/j.foodcont.2012.09.035

3. Macdonald, L. E., Brett, J., Kelton, D., Majowicz, S. E., Snedeker, K., & Sargeant, J. M. (2011). A Systematic Review and Meta-Analysis of the effects of Pasteurization on milk vitamins, and evidence for raw milk consumption and other Health-Related outcomes. Journal of Food Protection, 74(11), 1814–1832.
https://doi.org/10.4315/0362-028x.jfp-10-269

4. Voedingscentrum: Is rauwe melk gezond?
https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-en-voedingsstoffen/is-rauwe-melk-gezond-.aspx

5. Butler, M. I., Bastiaanssen, T. F. S., Long-Smith, C., Berding, K., Morkl, S., Cusack, A., Strain, C., Busca, K., Porteous-Allen, P., Claesson, M. J., Stanton, C., Cryan, J. F., Allen, D., & Dinan, T. G. (2020). Recipe for a Healthy Gut: Intake of Unpasteurised Milk Is Associated with Increased Lactobacillus Abundance in the Human Gut Microbiome. Nutrients, 12(5), 1468.
https://doi.org/10.3390/nu12051468

6. Mummah, S., Oelrich, B., Hope, J., Vu, Q., & Gardner, C. D. (2014). Effect of raw milk on lactose intolerance: a randomized controlled pilot study. The Annals of Family Medicine, 12(2), 134–141.
https://doi.org/10.1370/afm.1618

7. Loss, G., Depner, M., Ulfman, L. H., Van Neerven, R. J., Hose, A. J., Genuneit, J., Karvonen, A. M., Hyvärinen, A., Kaulek, V., Roduit, C., Weber, J., Lauener, R., Pfefferle, P. I., Pekkanen, J., Vaarala, O., Dalphin, J., Riedler, J., Braun-Fahrländer, C., Von Mutius, E., & Ege, M. J. (2014). Consumption of unprocessed cow’s milk protects infants from common respiratory infections. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 135(1), 56-62.e2.
https://doi.org/10.1016/j.jaci.2014.08.044

8. House, J. S., Wyss, A. B., Hoppin, J. A., Richards, M., Long, S., Umbach, D. M., Henneberger, P. K., Freeman, L. E. B., Sandler, D. P., O’Connell, E. L., Barker-Cummings, C., & London, S. J. (2016). Early-life farm exposures and adult asthma and atopy in the Agricultural Lung Health Study. Journal of Allergy and Clinical Immunology, 140(1), 249-256.e14.
https://doi.org/10.1016/j.jaci.2016.09.036

9. Hippocrates Would Have Wanted You to Eat Cake
https://eidolon.pub/hippocrates-would-have-wanted-you-to-eat-cake-d5127ca40e09

10. WKZ - Hemolytisch uremisch syndroom (HUS) bij kinderen
https://www.hetwkz.nl/nl/ziekte/hemolytisch-uremisch-syndroom-hus-bij-kinderen

11. Scientific Opinion on the public health risks related to the consumption of raw drinking milk. (2015). EFSA Journal, 13(1), 3940. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2015.3940

12. Robinson, T. J., Scheftel, J. M., & Smith, K. E. (2013). Raw Milk Consumption among Patients with Non–Outbreak-related Enteric Infections, Minnesota, USA, 2001–2010. Emerging Infectious Diseases, 20(1), 38–44. https://doi.org/10.3201/eid2001.120920

13. Costard, S., Espejo, L., Groenendaal, H., & Zagmutt, F. J. (2017). Outbreak-Related Disease Burden Associated with Consumption of Unpasteurized Cow’s Milk and Cheese, United States, 2009–2014. Emerging Infectious Diseases, 23(6), 957–964. https://doi.org/10.3201/eid2306.151603

14. Lucey, J. A. (2015). Raw milk consumption. Nutrition Today, 50(4), 189–193. https://doi.org/10.1097/nt.0000000000000108

15. Langer, A. J., Ayers, T., Grass, J., Lynch, M., Angulo, F. J., & Mahon, B. E. (2012). Nonpasteurized Dairy Products, Disease Outbreaks, and State Laws—United States, 1993–2006. Emerging Infectious Diseases, 18(3), 385–391. https://doi.org/10.3201/eid1803.111370

16. Lucey, J. A. (2015). Raw milk consumption. Nutrition Today, 50(4), 189–193. https://doi.org/10.1097/nt.0000000000000108

17. Kenyon, J., Inns, T., Aird, H., Swift, C., Astbury, J., Forester, E., & Decraene, V. (2020). Campylobacter outbreak associated with raw drinking milk, North West England, 2016. Epidemiology and Infection, 148. https://doi.org/10.1017/s0950268820000096

18. Koski, L., Kisselburgh, H., Landsman, L., Hulkower, R., Howard-Williams, M., Salah, Z., Kim, S., Bruce, B. B., Bazaco, M. C., Batz, M. B., Parker, C. C., Leonard, C. L., Datta, A. R., Williams, E. N., Stapleton, G. S., Penn, M., Whitham, H. K., & Nichols, M. (2022). Foodborne illness outbreaks linked to unpasteurised milk and relationship to changes in state laws – United States, 1998–2018. Epidemiology and Infection, 150. https://doi.org/10.1017/s0950268822001649

19. Davis, B. J. K., Li, C. X., Nachman, K. E., Department of Environmental Health Sciences, Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, Johns Hopkins Center for a Livable Future, & Johns Hopkins University. (2014). A literature review of the Risks and benefits of consuming raw and pasteurized cow’s milk. https://clf.jhsph.edu/sites/default/files/2019-05/a-literature-revie-of-the-risks-and-benefits-of-consuming-raw-milk.pdf

20. NBC News - Bird flu detected in second lot of raw milk sold in California, health officials say
https://www.nbcnews.com/news/us-news/bird-flu-detected-second-lot-raw-milk-sold-california-health-officials-rcna182152

21. Melkvee - VS verplicht bemonsteren van rauwe melk op HPAI https://www.melkvee.nl/artikel/1167971-vs-verplicht-bemonsteren-van-rauwe-melk-op-hpai/

22. New York Times - Raw Milk Is Booming. A Salmonella Outbreak Highlights Its Risks.
https://www.nytimes.com/2024/07/19/well/raw-milk-health-salmonella.html

23. Food Safety News - More than 165 infected with Salmonella in raw milk outbreak

https://www.foodsafetynews.com/2024/07/hundreds-were-actually-infected-with-salmonella-in-raw-milk-outbreaks

24. Staatscourant van het Koninkrijk der Nederlanden
https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2024-20857.html