Is Sensiplan effectiever dan de pil?
Nina Pierson en Sensiplan beweren van wel, maar daarvoor is te weinig bewijs
Natuurlijke anticonceptiemethoden zijn steeds meer in trek.1 Specifiek de sympto-thermale methode wint steeds meer aan terrein. Bij deze methode houdt de vrouw haar cyclus bij aan de hand van haar lichaamstemperatuur, haar baarmoederhalsslijm en het tellen van de dagen na haar ovulatie. Omdat er drie verschillende dingen bij worden gehouden, zou de methode betrouwbaarder zijn dan methoden waar bijvoorbeeld alleen de temperatuur wordt gemeten of alleen de dagen na de ovulatie worden geteld. Er is alleen een probleem: dit is niet heel eenvoudig. Om dit goed uit te voeren, kun je bij Sensiplan, een bedrijf dat de sympto-thermale methode onderwijst, een cursus volgen van 4 tot 5 uur, voor 295 euro.2
Ondanks de ogenschijnlijke complexiteit van de methode, beweert Sensiplan dat het effectiever is dan de pil, sinds kort ook bij monde van Nina Pierson via haar nieuwsbrief Broedparels. Hiervoor haalt Pierson een rapport van expertisecentrum Rutgers aan en een tabel van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).
Hier heb ik een en ander op aan te merken, zoals ik in dit stuk zal uitleggen.
Vooropgesteld: ik ben niet tegen het gebruik van natuurlijke anticonceptie of Sensiplan an sich. Ik ben enkel en alleen voorstander van een afgewogen keuze op basis van de juiste informatie. Ik wil slechts een kanttekening plaatsen bij de beweringen die Nina Pierson, Rutgers en Sensiplan doen over de betrouwbaarheid van de sympto-thermale anticonceptiemethode.
Speciale dank voor dit stuk gaat uit naar Jojanneke Kant, op Instagram bekend als @devragendokter, voor de hulp bij het achterhalen van alle bronnen en het doorspitten van de rapporten.
De sympto-thermale methode
Pierson pleit dus voor de sympto-thermale methode. Deze methode is volgens haar helemaal je van het, omdat je verscheidene variabelen bijhoudt en Pierson zelf eerst de app Natural Cycles gebruikte, waarbij alleen de temperatuur wordt bijgehouden. Nu is ze ongepland zwanger en schrijft ze een artikel in samenwerking met expertisecentrum Rutgers, over het belang van de sympto-thermale methode, volgens haar nu de meest betrouwbare natuurlijke anticonceptie. Dat voelt toch een beetje als iemand die slecht voorbereid de zwarte piste afknalt, d’r been breekt en terwijl het gips nog niet is opgedroogd zelf online skilessen gaat geven.
Desalniettemin is het een gebalanceerd, genuanceerd en informatief stuk, dus ik ga zeker niet beweren dat wat ze schrijft totale onzin is. Waar ik wel moeite mee heb, is specifiek de volgende alinea, waarin Sensiplan als effectiever wordt bestempeld dan de pil:
Ook Rutgers staat achter deze verklaring, zo laten ze weten in mailcontact. Nu vind ik het sowieso vrij discutabel dat een zeer betrouwbaar en belangrijk kenniscentrum als Rutgers de handen ineenslaat met een Vitakruid-ambassadeur die bijvoorbeeld een supplementenpakket van 150 euro promoot voor zwangere vrouwen, maar dat moeten ze vooral zelf weten. Waar ik wel over val is dat deze alinea, waarin impliciet wordt beweerd dat Sensiplan effectiever is dan de pil, als goed onderbouwd en waarheidsgetrouw achten.
Ik zal uitleggen waarom dat niet zo is en in het proces zal ook duidelijk worden hoe ontzettend lastig het überhaupt is om over dit alles juiste gegevens te vinden.
Rapporten van Rutgers en de WHO
Pierson baseert zich op een rapport van Rutgers en een rapport van de WHO. In deze rapporten wordt dezelfde systematische review aangehaald naar natuurlijke anticonceptie, genaamd Fertility awareness based methods for pregnancy prevention van Urrutia uit 2019.3 4 5
Dat lijkt top, want een systematische review is zeer sterk wetenschappelijk bewijs. Het is namelijk een overzicht van alle beschikbare wetenschappelijke onderzoeken naar een specifiek onderwerp, in dit geval dus natuurlijke anticonceptie. Voor de sympto-thermale methode, baseert de review zich echter enkel en alleen op één specifiek onderzoek. Dat is een paper uit 2007 door Frank-Hermann, genaamd The effectiveness of a fertility awareness based method to avoid pregnancy in relation to a couple's sexual behaviour during the fertile time: a prospective longitudinal study. 6 Uit dit onderzoek blijkt dat er op elke 100 vrouwen die de sympto-thermale methode hanteren, 1,8 vrouwen zwanger wordt per jaar.
Ook op de website van Sensiplan wordt beweerd dat de methode zich kan meten met de pil, met als enige bronvermelding dit specifieke onderzoek en dit specifieke getal, een gebruikerszekerheid van 1,8.
Pierson zegt dat ze zich baseert op het rapport van Rutgers en de WHO, maar dat betekent niet meer dan dat ze zich via een betrouwbaar ogende omweg enkel en alleen beroept op dit onderzoek.
Daarbij wordt in de conclusie van de systematische review zelfs geschreven dat de data van deze studie niet van goede kwaliteit is.
Als we dus enkel en alleen kijken naar de bronnen die Pierson, Rutgers en Sensiplan ons geven, kunnen we niet anders dan concluderen dat alles is gebaseerd op een enkel onderzoek met volgens de henzelf aangeleverde bronnen ook nog eens data van lage kwaliteit.
Het onderzoek
Duiken we er wat dieper in, zien we dat het onderzoek van Frank-Hermann nog meer tekortkomingen heeft. Overigens is het absoluut geen slecht onderzoek dat helemaal terzijde geschoven moet worden, maar aangezien het de enige wetenschappelijke onderbouwing is voor de effectiviteit van Sensiplan, mag er wel even kritisch naar gekeken worden.
Bij het onderzoek werden de gegevens onderzocht van 900 vrouwen die de sympto-thermale anticonceptiemethode hanteerden gedurende gezamenlijk 17638 menstruatiecycli. Hieruit blijkt dat er voor deze methode per 100 vrouwen 1,79 ongeplande zwangerschappen per jaar (13 cycli) zijn op te tekenen. Ofwel, afgerond, 1,8. Dit getal wordt de Pearl Index voor de effectiviteit wordt genoemd en vaak wordt ook het begrip gebruikerszekerheid gehanteerd. Als je de methode perfect uitvoert, daalt dit cijfer volgens het onderzoek naar 0,4, wat de Pearl Index is voor de betrouwbaarheid en ook wel de methodezekerheid wordt genoemd. Voor de pil is dit getal ongeveer 0,3, volgens de WHO.
Deze 1,8 keert regelmatig terug, maar hierbij moet ook benoemd worden dat er onderscheid is gemaakt tussen vrouwen die ook nog een condoom gebruikten tijdens de geslachtsgemeenschap en vrouwen die geen condoom gebruikten. Voor de eerste groep was het getal 2,02 met een speling 0,72 en voor de tweede groep 1,62 met een speling van 0,89.
Er zijn een paar dingen aan te merken op dit onderzoek.
Ten eerste: het is zoals gezegd geen high quality data, want het draait allemaal om zelfrapportage en de vrouwen zijn niet continu gemonitord, want dat is natuurlijk onmogelijk. Dat betekent dat je niet weet waar er in de rapportage fouten zijn ingeslopen. Iemand kan iets zijn vergeten, iets verkeerd hebben genoteerd, iets verkeerd hebben uitgevoerd zonder het door te hebben, etc.
Ten tweede: de data is afkomstig van vrouwen die hun gegevens bijhielden voor onderzoeksdoeleinden. Dit moesten ze minstens 12 maanden doen. Het feit dat je je gegevens bijhoudt voor een onderzoek van een specifiek instituut, bij een methode waar je zelf voor hebt gekozen, kan ervoor zorgen dat je een stuk scherper bent op het uitvoeren van alle metingen aan je lichaam, dan wanneer je buiten de context van een onderzoek dit doet in je dagelijkse leven. En je kan bijvoorbeeld ook gemotiveerder zijn dan een gemiddelde gebruiker. Waardoor de data dus een positiever beeld kan geven en minder representatief is. Dit wordt ook wel het Hawthorne-effect genoemd.
Daarbij is een deel van de gegevens niet gebruikt. Zo is de data van vrouwen die bijvoorbeeld net van de pil af waren gestapt en vrouwen die onlangs zijn bevallen niet meegenomen. Tevens mochten alleen vrouwen met een reguliere cyclus, van 22 dagen tot 35 dagen, meedoen aan het onderzoek. Dat mag ook opmerkelijk genoemd worden, want op de website van Sensiplan staat expliciet dat de methode ook werkt voor kortere en langere cycli:
Tot slot: het onderzoek bekijkt data van 1985 tot 2005, dus 39 tot 19 jaar geleden. Je kunt je afvragen of de factoren die zo’n 30 jaar geleden in Duitsland van impact waren en vandaag de dag in Nederland wel helemaal hetzelfde zijn.
Dit alles betekent verder niet dat het onderzoek helemaal niet deugt, maar illustreert vooral waarom we liever kijken naar meta-analyses en systematische reviews van meerdere onderzoeken: pas dan krijg je een goed overzicht van hoe effectief de methode is. Één onderzoek is geen onderzoek.
Richtlijnen
Tegenover de gebruikerszekerheid van 1,8, wat door Sensiplan gretig over het internet wordt gestrooid, staat een ander getal in de richtlijnen voor huisartsen van het NHG7, dat tot 2018 ook door het WHO werd gehanteerd. Volgens de richtlijnen zou er niet 1,8 zwangerschappen per 100 vrouwen per jaar plaatsvinden bij gebruik van de sympto-thermale methode, maar 24. Dat wil zeggen dat de kans om zwanger te worden meer dan 12 keer zo groot is als dat Rutgers, Sensiplan en Pierson beweren. Ook hier gaat een en ander mis.
De richtlijnen baseren zich namelijk op een ander enkel onderzoek: Contraceptive failure in the United States8 uit 2011 van J Trussel.
Als we kijken in dit onderzoek, zien we echter dat in deze elke vorm van zogeheten fertility awareness based methods onder deze 24 valt. Sensiplan, ofwel de sympto-thermale methode, is juist een combinatie van deze methoden en zou daarom effectiever zijn. 24 is dus te hoog en dit onderzoek kan eigenlijk niet gebruikt worden om een getal te plakken op de betrouwbaarheid van Sensiplan.
Dat dit onderzoek geheel wordt genegeerd door Pierson, Rutgers en Sensiplan, is ook vrij frappant. In de richtlijnen wordt het onderzoek van Frank-Hermann namelijk wel aangehaald om de betrouwbaarheid (dus bij perfect gebruik) te duiden.
De pil
Volgens het WHO is de pil erg betrouwbaar, met 0,3 zwangerschappen per jaar per 100 gebruikers bij perfect gebruik. In werkelijkheid worden volgens het WHO 7 vrouwen per 100 gebruikers per jaar zwanger, tegenover dus 1,8 bij Sensiplan. Wat zou inhouden dat Sensiplan meer dan drie keer zo effectief is als de pil, terwijl het ongeveer even betrouwbaar is (0,4 vs. 0,3) bij perfect gebruik.
Dat zou betekenen dat het slikken van de pil drie keer zo waarschijnlijk verkeerd uitgevoerd wordt dan de methode van Sensiplan. Terwijl het slikken van de pil relatief eenvoudig is: elke dag een pil en binnen zeven dagen na de cyclus weer aan een nieuwe strip beginnen. Daarbij is natuurlijk wel ziekte en gebruik van medicatie van impact op de betrouwbaarheid. Dat geldt echter ook voor de methode van Sensiplan. En die is in de kern een stuk minder eenvoudig, daarvoor moet je een cursus volgen van honderden euro’s en allerlei metingen doen die alsnog aan fouten, scherpte en motivatie onderhevig zijn. Dat vrouwen drie keer sneller de fout in gaan met de pil slikken dan met deze methode, lijkt me op z’n zachtst gezegd bijzonder onwaarschijnlijk. Dit is overigens ook nog eens met de aanname dat de methodezekerheid van Sensiplan daadwerkelijk 0,4 is, want ook dat getal is enkel en alleen afkomstig uit een en hetzelfde onderzoek.
Wie buitengewone beweringen doet, moet ook met buitengewoon bewijs op de proppen komen. De stapels met bewijs voor de betrouwbaarheid en effectiviteit van de pil kunnen we zeker rekenen tot buitengewoon solide bewijs. Het onderzoek waarop de claims van Sensiplan zijn gebaseerd geenszins. Daarom is het wat mij betreft niet zuiver deze twee direct met elkaar te vergelijken, zoals Pierson en Sensiplan zelf doen. Ook al staan de getallen in dezelfde tabel van de WHO, dat de cijfers van Frank-Hermann puur en alleen heeft gebruikt bij gebrek aan beter.
Directe update: aanpassing door Pierson
Sinds ik haar heb geattendeerd op het feit dat alles is opgehangen aan een enkel onderzoek en dat de richtlijnen voor huisartsen bijvoorbeeld andere cijfersgeven, heeft Pierson de alinea iets aangepast, zo las ik vlak voor het publiceren van dit stuk:
Als toevoeging zegt ze nu dat er inderdaad meer onderzoek nodig is, maar verwoordt dit als ‘kracht bijzetten’, terwijl het mijns inziens veel waarschijnlijker is dat uit nieuwe data zal blijken dat Sensiplan juist minder effectief is.
In de toegevoegde tekst verwijs Pierson wederom naar de systematische review en claimt ze dat alleen studies van redelijke kwaliteit zijn meegenomen. Dit is wederom niet geheel correct: het betreft een enkele studie van data met ‘moderate to low quality’. Daarbij schrijft ze ‘sympothermale methodes onderling’, waar ze waarschijnlijk ‘fertility awereness based methods’ onderling bedoelt, aangezien er maar een soort sympothermale methode is.
Het is een tikkie ironisch dat Pierson dit stuk naar eigen zeggen heeft geschreven om mensen te voorzien van juiste informatie, maar dat zo onbesproken blijft waar de getallen vandaan komen en wat ze daadwerkelijk betekenen. Dat dit bijzonder complex is en waarschijnlijk ook niet in een enkel tabelletje te gieten, lijkt me bij deze evident. Des te meer reden om het communiceren van dit soort ingewikkelde materie niet over te laten aan momfluencers, omdat ze toevallig een groot bereik hebben.
Vond je dit gratis artikel hartstikke te gek? Overweeg dan een donatie, als je mij financieel wil steunen.
Of beter nog: word lid van de betaalde nieuwsbrief, dan krijg je er iets voor terug :)
Dat kan ook via iDeal, zowel een maandabonnement als een voordelig jaarabonnement. Wel zo handig.
Ben hier beland geraakt omdat ik van Instagram constant advertenties voorgeschoteld krijg dat sensiplan betrouwbaarder zou moeten zijn dan een koperspiraal. Lijkt me echt volstrekt ongeloofwaardig. Het verbaast me echt dat het überhaupt legaal is om het zo te adverteren.
Mooi 'speurwerk' en fijn om meer helderheid te krijgen in deze cijfers. Verdrietig dat er zo'n enorm gebrek is aan goede informatie voor vrouwen, mede door een groot gebrek aan degelijk onderzoek. Heb je daar ook oog voor Adriaan? Ik heb soms het gevoel dat je een beetje laat-dunkend doet dat vrouwen de wetenschap niet serieus nemen, maar de wetenschap heeft vrouwen jarenlang ook totaal niet serieus genomen en is nog steeds aan een inhaalslag bezig. Vorige week is het allereerste onderzoek naar metalen in tampons gepubliceerd. 2024! Nina vergelijken met een online skileraar met als enige ervaring een gebroken been van de zwarte piste lijkt misschien grappig, maar is dat niet. Door zoiets te schrijven geef je echt geen blijk van erkenning hoe belangrijk dit onderwerp voor vrouwen is, en wat een worsteling dit voor ons is. Ik kan je de podcast 'geen kleine man' aanraden als je eens wat ervaringen van vrouwen wilt horen. En nee, ik ben niet de soort vrouw die haar beslissingen maakt op basis van momfluencers. Maar ja, ik ben wel een vrouw die nooit antwoorden heeft gekregen van haar huisarts en gynaecoloog die echt bevredigend zijn, omdat die antwoorden er simpelweg niet zijn door gebrek aan degelijk onderzoek. En aangezien jij van correctie informatie verstrekking houdt: je stelling 'Pierson pleit dus voor de sympto-thermale methode.' lijkt me niet helemaal juist. Pierson pleit voor betere informatie voorziening, betere educatie, gedeelde verantwoordelijkheid voor anticonceptie en deelt haar twijfels over haar toekomstige keuze.