Nee, je hoeft niet bang te zijn voor blauw licht

Pseudowetenschap door een gekleurde bril

Er is een nieuw verdienmodel doorgebroken aan het blauwgekleurde welzijnsfirmament. Oranje getinte slaapbrillen, die blauwe golflengtes tegenhouden, zouden de drager tal van gezondheidsvoordelen opleveren. Wat is de gedachte hierachter en heeft dit überhaupt zin?

(spoiler: nee)

Stel leest nieuwsbrief van Sjamadriaan en staat op het punt van koude kermis thuis te komen

Blauwe boosdoener

De theorie is dat het blauwe spectrum van kunstlicht een slechte invloed heeft op je slaap. Moderne mensen krijgen buitenproportioneel veel kunstmatig licht voor de kiezen, voornamelijk door beeldschermen en lampen. Daarin zit relatief meer blauw licht dan in het natuurlijke zonlicht, wat onze voorouders gewend waren. Als dit in onze ogen valt, zouden onze hersenen langer denken dat het nog dag is, wat de aanmaak zou verstoren van het slaaphormoon melatonine. Dit zou weer funest zijn voor onze slaap en aangezien slaapgebrek geassocieerd wordt met tal van chronische aandoeningen en kwaaltjes, is er maar een conclusie mogelijk: als je het blauwe licht weet te weren, houd je tevens een smörgåsbord aan ziektes buiten de deur. Daarbij zou een overdaad aan blauw licht an sich de cellen van je ogen kunnen beschadigen, zo wordt beweerd.

‘Blauw licht is zo schadelijk dat het wordt gebruikt om insecten te doden!!

De wetenschap

Gelukkig kan de wetenschap een beetje tegenlicht geven in duistere desinfo-dagen. Deze week verscheen er een systematic review van onderzoek naar blauwlichtfilterbrillen op Cochrane, een zeer betrouwbare database voor medische reviews. In totaal werden zeventien onderzoeken naar de brillen onder de loep genomen, waarvan er zes betrekking hadden tot slaap.

Een van de conclusies:

Potential effects on sleep quality were also indeterminate, with included trials reporting mixed outcomes among heterogeneous study populations. There was no evidence from RCT publications relating to the outcomes of contrast sensitivity, colour discrimination, discomfort glare, macular health, serum melatonin levels, or overall patient visual satisfaction.

Dit is genuanceerd wetenschapsjargon voor ‘er is geen greintje bewijs’. Omdat ik zelf geen slaapexpert ben, stelde ik slaapwetenschapper Merijn van de Laar (die ook op Instagram actief is en daar mythes over slaap weerlegt) een paar vragen over de systematic review en blauw licht in het algemeen.

‘Er is inderdaad geen overtuigend bewijs voor de werking van de brillen’, aldus Van de Laar. ‘Weliswaar zijn er drie onderzoeken gevonden, waaruit blijkt dat filterbrillen wel zin zouden kunnen hebben, maar daar schort methodologisch wel het een en ander aan. Zo zijn er weinig proefpersonen of werd er geen gebruik gemaakt van blindering (waardoor je sneller tot de conclusie zou kunnen komen dat het werkt dan daadwerkelijk het geval is). En bij een onderzoek was er al heel veel verschil bij de basismetingen tussen de interventiegroep (de groep met bril) en de controlegroep (zonder bril).’ Het enige onderzoek in de review dat wel goed (120 proefpersonen, dubbelblind gerandomiseerd gecontroleerd) vond geen voordelen voor de bril als het gaat om vermoeide ogen en naar een computerscherm kijken.

We kunnen dus niet met zekerheid zeggen dat de brillen niet werken, maar wel dat er geen bewijs is voor de werking ervan. Ook is er in brede zin volgens Van de Laar geen reden om bang te zijn voor blauw licht: ‘Er is vooralsnog geen duidelijke relatie tussen blootstelling aan blauw licht en melatonine gehaltes.’ Het idee dat blauw licht funest is voor de slaap, kan dus naar het rijk der hardnekkige gezondheidsfabeltjes worden verwezen.

De claim dat blauw licht de ogen zelfs kan beschadigen, lijkt overigens helemaal uit de blauwe lucht gegrepen, want daar is überhaupt geen enkel bewijs voor.

Kijk, een sukkel

Gekleurde bril

De filterbrillen werken dus voor geen nanometer, maar toch zie je allerlei intellectuele blauwlichtgewichten ze aanprijzen op social media. Sterker nog, zelfs experts zoals opticiens lijken ze aan te bevelen. Zo claimt Pearle op zijn website weliswaar dat blauw licht niet schadelijk is, maar dat toch veel mensen minder klachten ervaren door een dergelijke bril, zonder bronvermelding:

Screenshot van de website van Pearl

Uit navraag blijkt dat zij zich beroepen op een rapport van de RIVM uit 2018. Maar dit rapport vond enkel bij kinderen en adolescenten in specifieke situaties een licht voordeel bij gebruik van blauwlichtfilterbrillen. Ik mailde met een van de auteurs om hem te vragen hoe het zit. Zijn reactie:

In de studie van het RIVM waar mijn team medewerking aan verleende ging het niet om volwassenen maar om kinderen en adolescenten en over tekenen van niet goed slapen. We vonden samenhang tussen deze klachten en schermgebruik vlak voor het slapen. En onder degenen met klachten namen die af bij gebruik van de getinte brillenglazen.

En zelfs de gevonden statistische significantie is klinisch niet relevant genoeg om een blauwlichtfilter-bril te dragen, aldus Van de Laar. ‘Het verschil is naar mijn mening niet groot genoeg om daadwerkelijk verschil te maken bij de drager.’

Opgelicht

Pearle is niet de enige opticien die een placebomontuur aanprijst. Visiondirect noemt het dragen van een blauwe lichtfilterbril een stap die je kunt nemen om ervoor te zorgen dat je geen last krijgt van vermoeide ogen en om je ogen te beschermen tegen blauw licht (wat dus niet nodig is, want blauw licht is zoals gezegd niet schadelijk). Ook een schermfilter om blauw licht te stoppen, behoort tot de opties.

Op de websites van Specsavers wordt er overigens wel heel degelijk en eerlijk gecommuniceerd over het nut van de brillen, maar ze verkopen de filters wel. En Hans Anders claimt op de website alleen dat een blauwlichtfilterbril zorgt voor een comfortabeler zicht, zonder bronvermelding.

De filterbrillen zijn wat dat betreft te vergelijken met een doosje oscillococcinum bij de apotheek; als je zo gek bent om het te kopen, gaat de winkelier geen dief zijn van zijn eigen portemonnee en knijpt-ie graag een oogje toe. Misleidend is het natuurlijk wel; zelfs specialisten kun je niet meer op hun blauwe ogen geloven. Ook een betrouwbaar ogende website als slaapinfo.nl trapt met open ogen in het blauwlichtsprookje.

Verdienmontuur

Oranje slaapbrillen en de mythe van blauw licht, zijn dus niks meer dan een pseudowetenschappelijk verdienmodelletje. Aan daadwerkelijk betrouwbare tips om beter te slapen, valt immers geen geld te verdienen via brakke producten en kortingscodes. Van de Laar: ‘We reageren inderdaad iets sterker op blauw licht, maar we reageren alsnog ook op rood of andere kleuren licht. Het gaat vooral om lichtintensiteit en in de avond felle lichtbronnen vermijden.

Gelukkig, hij kan af

Qua lichtintensiteit is een telefoon niet eens zo schadelijk, maar wel vanwege de cognitieve belasting. Van de Laar: ‘Een smartphone geeft zo’n 8 Lux af, terwijl bij zo’n 10 Lux pas je slaap wordt belemmerd.’ Maar als je urenlang op Instagram zit te scrollen, blijven je hersenen toch actief, wat slaaptechnisch gewoon niet zo lekker is. En hoewel opticiens wellicht anders beweren, gaat een blauwfilterapp, waardoor je scherm iets roder tint, je dus ook niet veel verder helpen qua slaap. Al voelt het misschien iets prettiger voor de ogen. Wil je dus beter slapen, staar je dan niet blind op blauw licht.

Wat kun je dan wel doen? Zoals gezegd, fel licht in zijn geheel vermijden in de late uren. Volgens de Van de Laar is daarbij het allerbelangrijkste dat er een groot verschil zit in hoeveel licht je overdag ziet en vlak voor het slapen gaan: ‘Veel licht overdag en weinig licht ‘s avonds helpt bij een goede slaap, dus ga veel naar buiten.’

Geen paniek

Ogen open

Hoe dan ook zal een blauwlichtfilterbril je weinig opleveren. Wel is het exemplarisch voor hoe an sich logisch klinkende biologische mechanismen kunnen worden opgeblazen tot lulkoek waar verdienmodellen omheen kunnen worden gebouwd, onder het mom van ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. Een oranje slaapbril kan inderdaad weinig kwaad, dus als je per se wat geld stuk wil slaan op een onnozel gezondheidsgebbetje en en passant ook nog voor lul wil staan, zou ik zeggen: zet ‘m op

Tot volgende week!

---

P.S. Vond je dit een leuk artikel, wil je elke week dit soort fantastische content in je inbox én mij steunen?

P.S.2 Deze week vindt Burning Man plaats. Eerder schreef ik daar dit over:

Op Burning Man kunnen witte yuppies eindelijk echt zichzelf zijn