Holistische hallootjes,
“Hoe is het toch mogelijk dat al deze mensen maar in deze onzin geloven?” Het is een vraag die ik vaak langs zie komen. Flauwekul floreert inderdaad als nooit tevoren, maar zo vreemd is dat ook weer niet. Ik zet in deze nieuwsbrief uiteen hoe ik daar persoonlijk tegenaan kijk.
Ingeprogrammeerde handrem
Om te snappen waarom mensen vaak voor sprookjes lijken te vallen, is het onvermijdelijk een duik te nemen in de ontwikkeling van onze hersenen en waarom de evolutie ervan het vermogen om de evolutietheorie te bevatten in de weg staat.
De mensheid, misschien wel het vleesgeworden vlaggenschip van de evolutie, is het resultaat van miljoenen jaren aan research & development en trial & error in de fabriek des levens. Maar dat heeft ook zijn weerslag op onder andere onze hersenen. Generaties lang ‘s mens handigste biologische gereedschap ter overleving ende vermaeck tijdens betreffende overleven. Dingen zien, dingen onthouden, dingen herkennen, dingen begrijpelijk maken voor jezelf, dingen bespreken met mede-hersen-eigenaren; je kent het wel. Allemaal niet mogelijk zonder hersenen.
De mens zonder hersenpan, daar moet je toch niet aan denken.
Die grijze pulp in je schedel heeft dus vrij specifieke, door de jaren heen ontwikkelde, functionele kenmerken. Allemaal om de kans op overleving en overdracht van genen te maximaliseren. Tot zover niks vreemds.
De ontwikkeling van onze hersenen vond voor een deel plaats bij het kampvuur. Met verhalen die de wereld enigszins begrijpelijker trachtten te maken voor onze iets minder moderne voorouders in een iets minder ontwikkelde wereld. Een wereld waarin we het centrum waren van het universum, waarin de mens de baas was van dat centrum en af en toe even verantwoording af moest leggen aan een god of twee. Overzichtelijk. Begrijpelijk. Logisch. Toon maar eens aan dat het niet zo is.
Maar hoe staan we er nu voor? Zwevend op een miljarden jaar oude rots door een nog oudere, niet te bevatten grote ruimte, in een wereld waarin zo gigantisch veel informatie in een handomdraai beschikbaar is. Informatie over quantummechanica, over internationale betrekkingen, over de klimaatcrisis, you name it. Een enkele blik op de wereld, een enkele beschouwende gedachte over het leven resulteert altijd in één enkele conclusie: we zijn marginaal. Ik ben marginaal, jij bent marginaal, alles is marginaal. Geen centrum van een bijzonder eenvoudig ingedeelde kosmos. Niet overzichtelijk. Niet begrijpelijk. Niet logisch. Een grote existentiële puinhoop.
Dit kunnen we daarom collectief veel minder goed bevatten. Onze hersentjes zijn miljoenen jaren getraind om in fictieve nonsens te geloven. Zo kunnen we prima onthouden dat Assepoester een schoen verloor, herinneren we ons dat Sinterklaas op een stoomboot komt om cadeautjes, snoep en leugens uit te delen met zijn knechten en maken we ons jaarlijks gelijksoortige potsierlijke, eventueel seksistische of racistische folklore-rommel eigen. Want dat snappen we. Personages, verhaallijnen, herkenbare moralen. En dat onthouden we. Een schokkende verrassing. Een rechtvaardig slot. Zo communiceren we en wisselen we waarden en levenslessen uit. Prima bezig tot zover, mensen.
Wat we collectief vervolgens iets minder goed kunnen bevatten, vanwege gebrek aan evolutionaire noodzaak en wat niet al, is de abstracte kant van het hele leefgebeuren. Het klimaatprobleem bijvoorbeeld, waar oorzaak en gevolg iets verder uit elkaar liggen qua tijd dan bij GTST. Een verhaal over een boze weergod die de oogst laat mislukken als er geen offer wordt gebracht in de lokale put (oeeh spannend!) is nou eenmaal indrukwekkender en memorabeler dan een verhaal over hoe we over 100 jaar statistisch gezien de zeespiegel met 9 cm hebben laten stijgen (gaaaap saai).
Neem het feit dat volgens de quantummechanica twee deeltjes tegelijkertijd op dezelfde plek kunnen zijn. Niet te doen. Of bijvoorbeeld de evolutie an sich, dat vinden we over het algemeen ook maar wát moeilijk om goed te begrijpen, want het is gewoon geen gemoedelijk relaas. Gerrit (58) uit Meppel is ook onderdeel van het vleesgeworden vlaggenschip van de evolutie en identificeert zich nou eenmaal niet zo met de uitgestorven voorouders van de kokosnoot-octopus. Tenzij het misschien een gezellig verhaaltje betreft, keurig uitgesmeerd over drie aktes, over hoe een bepaald individu van het kokosnoot-octopussoort bijvoorbeeld vanuit de dagelijkse sleur in een onverwacht avontuur belandt en aan het einde van de rit allerlei op Gerrit projecteerbare levenslessen heeft opgedaan. Maar verder kan het Gerrit maar weinig bekoren.
Laten we wel zijn: dit valt Gerrit absoluut niet kwalijk te nemen. Zo werkt het nou eenmaal voor de meeste mensen; de evolutietheorie spreekt helaas niet bij iedereen tot de verbeelding. Een knus Bijbelverhaal daarentegen, doordrenkt van klassieke thema’s als naastenliefde, wie wil dat nou niet horen? Wie haalt ‘t in zijn hoofd dergelijke epen te vergeten? Gerrit in ieder geval niet.
Keep reading with a 7-day free trial
Subscribe to Sjamadriaan to keep reading this post and get 7 days of free access to the full post archives.